O carbón acabará por desaparecer da produción eléctrica galega este mesmo ano, en canto pechar a central de carbón das Pontes (Endesa).
Como se reclama na acción para acabar cos combustibles fósiles convocada entre hoxe e o próximo domingo en todo mundo, cómpre unha descarbonización rápida, xusta e definitiva para enfrontarmos a emerxencia climática.
🌍‼️ TODAY! ‼️🌍 An escalation of actions begin across the world through the weekend demanding an end to fossil fuels.
650+ actions in 60 countries & endorsed by 3800+ groups!
O consumo de produtos petrolíferos tamén diminuíu entre 2016 e 2021, mais fíxoo tan só no 14,4%, a pesar de que 2021 tamén estivo marcado en parte polas restricións de mobilidade derivadas da COVID-19. O maior descenso relativo rexistrouse na produción de electricidade (-35,3%) e o menor na xeración de calor (-3%) .
De se manter o lento ritmo actual de descenso chegaríamos a 2040 cun consumo galego de produtos petrolíferos tan só inferior nun 45% ao presente.
Moito máis preocupante aínda é o incremento de 47,4% no uso enerxético de gas fósil. O maior aumento tivo lugar na produción eléctrica (84,8%), na que o gas fósil, tamén chamado gas natural, substituíu parcialmente o carbón. O gas é o combustíbel fósil máis empregado hoxe en Galicia tanto na xeración eléctrica como na de calor.
O maior descenso produciuse na xeración eléctrica
O noso consumo de combustibles fósiles baixou en todos os usos entre 2016 e 2021 agás na obtención de calor, onde aumentou o 14,1%.
A baixada concentrouse na xeración eléctrica (-58,6%), por mor sobre todo do colapso do carbón, que foi de lonxe a principal causa da redución do 31,6% nas emisións totais galegas de gases de invernadoiro en 2021 con respecto a 2016.
O transporte substituíu a produción eléctrica como o maior consumidor de combustibles fósiles en Galicia, acaparando o 34,3% en 2021. A xeración de electricidade baixou a súa participación no consumo desde o 50% en 2016 ao 30,1% en 2021, superando só un pouco a demanda fósil para xeración de calor, hoxe no 28,2%. O sector primario require actualmente o 7,4% restante do consumo galego de combustibles fósiles.
Redución e electrificación do consumo enerxético
A xuízo do Observatorio Galego para a Acción Climática (OGACLI), para diminuír rapidamente o consumo de produtos petrolíferos e de gas fósil en Galicia son chaves dúas accións a desenvolver simultaneamente: 1) a redución do consumo enerxético e 2) un sistema eléctrico 100% renovábel antes de 2030 e un aumento da electrificación do consumo de enerxía.
O Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI) presenta o informe “As emisións de gases de invernadoiro en Galicia (1990-2021)”, baseado nos datos para Galicia extraídos do máis recente inventario de emisións do Ministerio para a Transición Ecolóxica. Os datos oficiais indican que as emisións volveron aumentar en 2021, despois de tres anos consecutivos de descenso.
As emisións de gases de invernadoiro causantes de cambio climático ascenderon a 19.096.905 toneladas en 2021, o que supón un crecemento do 3,3% con respecto a 2020.
O transporte e a industria non enerxética impulsaron o aumento das emisiónsen 2021
O maior incremento, do 19,9 %, rexistrouse no transporte, cuxas emisións regresaron a niveis prepandémicos despois da caída en 2020 inducida pola COVID-19. O transporte de persoas e mercadorías foi responsábel do 26,2% das emisións totais de Galicia. Desde 2019 é o sector que máis contribúe á crise climática global desde a nosa terra.
Tamén aumentaron de xeito importante en 2021 as emisións da industria (7,3%) e as conxuntas de fogares, comercios, institucións e sector primario asociadas ao uso de enerxía fósil (5,6%).
O dato máis positivo foi o descenso (-16%), por cuarto ano consecutivo, das emisións do sector enerxético. A pesar diso, este sector segue a ser chave na nosa descarbonización, pois aínda supón o 14,6% das emisións totais.
Os datos sobre as emisións en 2021 revelan o grande atraso na desfosilización do transporte, da industria non enerxética e do resto de sectores. Un reto que pasa principalmente polo decrecemento do consumo e polo aumento da electrificación dos usos enerxéticos finais. Cómpre unha maior electrificación baseada en electricidade 100% renovable, obxectivo que se debería atinxir antes de 2030.
As emisións deben baixar un 65% en 2030 con respecto a 1990.
Con respecto a 1990, principal ano de referencia para as políticas climáticas, as emisións de Galicia diminuíron o 34%, debido sobre todo á desfosilización parcial do sector enerxético, que baixou as súas emisións en 12,1 millóns de toneladas (-81,3%). Para iso, foron chaves a substitución da electricidade xerada nas centrais de carbón pola procedente da nova potencia renovábel instalada (maioritariamente eólica) e a suba do prezo do CO2 no mercado europeo de emisións rexistrada a partir de 2019.
Para contribuír á meta dos 1,5 graos, Galicia debería diminuír as súas emisións un 65% en 2030 en comparación con 1990.
A Xunta elevou o seu obxectivo ao 55%, mais non concretou aínda unha folla de ruta para o lograr, mediante a revisión da Estratexia Galega de Enerxía e Cambio Climático 2050, adoptada en 2019, que só prevé un recorte do 24,6% para 2030.
Avance 2022
Os datos oficiais sobre as emisións galegas do ano pasado non se coñecerán até a primavera do próximo ano. Porén, baseándose no aumento do 5% das emisións cubertas polo Réxime de Comercio de Dereitos de Emisión –un 30% do total das emisións galegas- ou na estabilización do consumo de produtos petrolíferos e da cabana de gado bovino, pódese avanzar que en 2022 as emisións galegas aumentaron ou reducíronse pouco.
A aceleración da transición enerxética, a través tanto da diminución da demanda como dun crecemento socioambientalmente adecuado das enerxías renovables, segue a ser a principal vía para afondar na redución de emisións de gases causantes de cambio climático. Proba diso é que o 71,1% das emisións están ligadas á transformación e o consumo de enerxía fósil.
Amigas da Terra, Ecoloxistas en Acción, Greenpeace e o Observatorio Galego da Acción Climática consideran moi decepcionante o Anteproxecto de Lei do Clima de Galicia que vén de se someter a consulta pública. Non está á altura das responsabilidades e capacidades de Galicia na loita contra a emerxencia climática global.
O Anteproxecto de Lei do Clima de Galicia non inclúe obxectivos vinculantes e ambiciosos para a redución das emisións de gases de efecto invernadoiro. Tampouco incorpora obxectivos en materia de enerxía, a pesar de que a súa transformación e consumo é responsábel do 71% das emisións territoriais de Galicia. Ademais, atrasa o horizonte para lograr a neutralidade climática (emisións netas cero) a 2050, cando sería factible atinxila en 2040 ou incluso antes, o que estaría máis en liña co Acordo de París.
Amigas da Terra, Greenpeace, Ecoloxistas en Acción e o Observatorio Galego da Acción Climática denuncian que, na súa versión actual, a Lei do Clima apenas define medidas de recorte das emisións e de adaptación á crise climática por sectores. E que, asemade, ignora ou aborda deficientemente aspectos fundamentais para a transición ecolóxica como a educación ambiental, a fiscalidade verde, a transición xusta ou a participación cidadá.
Na realidade achega poucas novidades á acción climática, entre as que cabería salientar a creación dos orzamentos de carbono e a introducción da perspectiva climática nas políticas públicas.
-65% de emisións de gases de invernadoiro en 2030
Aínda estamos a tempo de evitar un quecemento global superior a 1,5 graos pero para iso cómpre unha redución rápida e drástica das emisións de gases de invernadoiro. Esta década é crucial e Galicia debería diminuír un 65% as súas emisións para 2030 con respecto a 1990.
“É chave aproveitar a Lei do Clima para outorgar un maior peso a fomentar a creación de comunidades enerxéticas a nivel local e acometer reformas de normativas que quedaron obsoletas en materia climática para garantir uns procedementos e un marco normativo favorable ao autoconsumo que permita cumprir coa ambición climática galega”, sinalou Raquel Fernández, voceira de Amigas da Terra.
“Xa estamos sufrindo moitos dos efectos do cambio climático, é tempo de ser valente e lexislar para acadar un futuro o mellor posible. Precisamos dun compromiso real dos nosos políticos e de medidas concretas, non só papel mollado”, declarou Ana Freiría, voceira de Ecoloxistas en Acción.
É prioritario acelerar e democratizar a transición enerxética
Moitas suxestións á Lei do Clima de Galicia das devanditas organizacións ecoloxistas insisten na necesidade de democratizar e acelerar a transición enerxética para lograr a tempo e de forma xusta as reducións das emisións necesarias.
Nos últimos 10 anos (2013-2022) a potencia eólica en Galicia só medrou unha media de 86 MW/ano, unha cifra moi inferior á necesaria para reducir rapidamente as emisións de gases de invernadoiro.
“A proposta de Lei do Clima renuncia a introducir medidas que corrixan as eivas sociais e ambientais da política eólica, chave para avanzarmos no recorte das emisións. Cómpre un forte crecemento adicional da potencia eólica en Galicia, pero con menor impacto territorial e maiores beneficios sociais que até hoxe”, afirmou Xosé Veiras, impulsor do Observatorio Galego da Acción Climática.
“Aínda estamos a tempo de termos unha lei do clima consecuente coa emerxencia climática na que estamos. É unha oportunidade importante para marcar un roteiro de abandono dos combustíbeis fósiles no país, comezando pola fin da xeración eléctrica con gas fósil e o peche definitivo do carbón, e así camiñarmos cara a un sistema enerxético 100% renovábel”, apuntou Manoel Santos, coordinador de Greenpeace en Galicia.
As emisións de gases efecto invernadoiro (GEI) baixaron en Galicia nun 34% entre 1990 e 2021, grazas principalmente ao desenvolvemento eólico e á caída da xeración eléctrica con carbón, que debería rematar este mesmo ano. Para atinxir reducións ambiciosas sinalan que é prioritario substituír rapidamente a enerxía fósil a través do decrecemento do consumo e dun maior despregue das renovábeis.
Amigas da Terra, Greenpeace, Ecoloxistas en Acción e o Observatorio Galego da Acción Climática destacan que é urxente unha mellor planificación territorial da instalación de parques eólicos e fotovoltaicos e unha aposta forte polo autoconsumo e a creación de comunidades enerxéticas.
Suxestións do OGACLI ao Anteproxecto de Lei do Clima
A presentación a consulta pública do Anteproxecto de Lei do Clima de Galicia é unha boa noticia, pois trátase dun paso máis no camiño de dotar por fin ao noso país dunha lei climática propia que contribúa a reforzar a loita contra a crise climática, para a cal é crucial o que se faga (e deixe de facer) no que resta da presente década.
Lamentabelmente, a proposta de Lei do Clima publicada pola Xunta para a presentación de suxestións ten un contido escaso e falto de concreción, no que se renuncia a formular obxectivos cuantificados. É significativo que o 40% do texto presentado se dedique a unha prolixa exposición de motivos, reservando o 60% restante a desenvolver un articulado con notábeis lagoas.
Na súa versión actual a Lei do Clima apenas reforzaría a hoxe feble política climática autonómica, para o que sería necesario unha lei moito máis completa e ambiciosa.
O único obxectivo climático definido non é outro que atrasar a neutralidade climática ao horizonte 2050, cando parece factíbel lograla en 2040 ou incluso antes. Este obxectivo a longo prazo é o único recollido no anteproxecto, que non se compromete con obxectivos de redución sectoriais e a máis curto prazo.
Poucas novidades, moitas carencias
Son certamente poucas as novidades de certo relevo que achegaría a proposta de Lei do Clima de Galicia: o establecemento dos orzamentos de carbono para períodos de cinco anos, a introdución da perspectiva climática na elaboración dos orzamentos e plans públicos, a creación dun Consello Galego do Clima como órgano de carácter consultivo ou un certo impulso á contratación pública verde e á descarbonización do sector público.
Pola contra, son moitas e importantes as carencias en relación a cuestións como a definición de obxectivos enerxéticos e de redución de emisións, a determinación de medidas sectoriais para a mitigación e adaptación ao cambio climático, a fiscalidade verde, a transición xusta, a educación ambiental, a participación cidadá ou o fortalecemento da capacidade de xestión da Xunta en materia climática. Tamén é destacábel que se desaproveite a Lei do Clima para acelerar e democratizar a transición enerxética.
Durante o proceso de consulta pública previa da Lei do Clima, en marzo de 2022, o Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI) presentou diversas suxestións, das cales só a proposta de estabelecer orzamentos de carbono foi incorporada no Anteproxecto de Lei. Na consulta pública deste reiteramos as suxestións que non foron admitidas e presentamos outras novas, que se poden consultar no seguinte documento:
A produción das centrais de ciclo combinado a gas fósil aumentou o 68% no primeiro semestre de 2023 con respecto ao mesmo período de 2018-2022 e tan só baixou un 4% en comparación con 2022, a pesar da recuperación da produción hidroeléctrica.
Segundo os datos divulgados por Rede Eléctrica de España (REE) (1), a xeración eléctrica renovábel en Galicia aumentou o 43% no primeiro semestre de 2023 con respecto a 2022, debido sobre todo ao aumento da xeración hidroeléctrica, moi minguada o ano pasado pola seca. Sen embargo, a xeración renovábel tan só creceu o 3% con respecto á produción media durante os seis primeiros meses do ano rexistrada no período 2018-2022.
Lonxe do 100% renovábel para 2030
Malia o seu cativo aumento, o peso das renovábeis no total da electricidade producida na nosa terra subiu en relación á media dos cinco anos anteriores para situarse no 75,5% no primeiro semestre de 2023 (2).
Unha cifra lonxe do obxectivo do 100% para 2030, o máis aliñado co Acordo de París contra o cambio climático, mais tamén inferior aos obxectivos para o mesmo ano da Xunta (84,8%) e do Goberno estatal (81% de media en España no borrador de actualización do Plan Nacional Integrado de Enerxía e Clima).
Fontes
1º semestre 2022
1º semestre 2018-2022
1º semestre 2023
MWh
% total
MWh
% total
MWh
% total
Hidráulica
1.965.448
19,1
4.316.853
33,0
4.367.201
35,4
Eólica
4.199.262
40,8
4.489.613
34,3
4.773.910
38,6
Solar fotovoltaica
11.613
0,1
10.679
0,1
11.968
0,1
Biomasa e biogás
292.125
2,8
199.656
1,5
173.655
1,4
Xeración renovábel
6.468.447
62,8
9.016.801
68,9
9.326.735
75,5
Turbinación bombeo
34.953
0,3
26.317
0,2
88.129
0,7
Ciclos combinados (gas fósil)
1.965.843
19,1
1.123.371
8,6
1.891.014
15,3
Carbón
652.831
6,3
1.619.928
12,4
281.394
2,3
Coxeración (gas fósil, gasóleo, fuel)
1.004.051
9,7
1.130.713
8,6
626.868
5,1
Residuos
175.639
1,7
164.005
1,3
139.495
1,1
Xeración non renovábel
3.833.317
37,2
4.064.333
31,1
3.026.900
24,5
Total
10.301.764
100
13.081.135
100
12.353.635
100,0
De acordo cos datos de REE, a potencia renovábel instalada en Galicia medrou tan só 2,4 MW (+0,03%) durante os seis primeiros meses de 2023. Nesta cifra non se inclúe o autoconsumo solar fotovoltaico, que está a experimentar un bum, mais que aínda así só terá achegado unhas decenas de MW máis á capacidade galega de produción eléctrica no que levamos de 2023.
A participación das fontes renovábeis na xeración eléctrica no primeiro semestre de 2023 aumentou en 6,6 puntos con respecto ao mesmo período de 2018-2022 por causa principalmente do descenso da produción das centrais térmicas de carbón de Meirama (pechada en 2020) e As Pontes. Tamén influíu a baixada da achega das centrais de coxeración con gas fósil e produtos petrolíferos, utilizadas por algunhas das maiores industrias galegas para se autoabasteceren de electricidade e calor.
A transición eléctrica avanza moi lentamente
Debido ao lento avance da transición eléctrica que se arrastra desde a década de 2010, as centrais de ciclo combinado a gas fósil de Sabón (Naturgy) e As Pontes (Endesa) están a cubrir grande parte do oco deixado polas centrais de carbón e de coxeración.
A produción das centrais de gas aumentou o 68% no primeiro semestre de 2023 con respecto ao mesmo período de 2018-2022 e tan só baixou un 4% en comparación con 2022.
As centrais de gas fósil chegaron a ser a principal fonte de electricidade en Galicia durante o mes de xuño, debido a unha acusada baixada da xeración eólica, atinxindo o 35,6 % da produción total. Até o mes pasado só lideraran a produción eléctrica mensual no noso país en xuño e agosto de 2019 (cando menos desde xaneiro de 2013). Estas centrais son abastecidas a través de regasificadora de Reganosa, da que a Xunta é copropietaria.
2023 podería ser o ano do fin da central de carbón das Pontes se se confirmar o seu peche no vindeiro setembro, que o Ministerio para a Transición Ecolóxica foi atrasando de forma inxustificada desde que Endesa o solicitou xa en decembro de 2019. No primeiro semestre de 2023 esta central só achegou o 2,3% da electricidade xerada en Galicia e a súa produción baixou o 83% con respecto á media para o mesmo período en 2018-2022. Con todo, será suficiente para colocala entre as maiores industrias emisoras de gases de invernadoiro en Galicia durante 2023.
Duplicar a potencia renovábel e a electrificación até 2030
Os datos sobre a produción eléctrica en Galicia no que levamos de ano confirman a tendencia dos últimos anos a un certo estancamento das renovábeis e a un alarmante protagonismo do gas fósil, o que unido á falta de avances na electrificación do consumo de enerxía e no almacenamento de electricidade, lastra a loita contra a crise climática global desde Galicia.
A xuízo do Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI), é preciso duplicar como mínimo a potencia eléctrica renovábel e a electrificación da demanda enerxética no que resta de década, así como pechar a central de carbón das Pontes en 2023 e as centrais de ciclo combinado a gas fósil antes de 2030.
As emisións de gases causantes de cambio climático das 40 instalacións industriais afectadas en Galicia polo Réxime Europeo de Comercio de Dereitos de Emisión (RCDE) medraron o 5% en 2022 con respecto a 2021.
A causa principal deste preocupante aumento das emisións industriais RCDE foi a maior actividade das centrais térmicas de gas fósil (ciclos combinados) e carbón e máis da refinaría de petróleo, o que pon de manifesto a necesidade de acelerar a transición enerxética.
As industrias obrigadas a participaren no RCDE representan un 30% das emisións totais de gases de invernadoiro de Galicia. Pertencen a sectores industriais intensivos en emisións que son chaves no proceso de descarbonización.
O mercado europeo de emisións ten contribuído a reducir as emisións industriais desde a súa creación en 2005 mais nos últimos tres anos obsérvase unha tendencia á estabilización.
Evolución desigual por sectores industriais
A evolución das emisións por sectores en 2022 foi moi desigual. O da produción eléctrica, integrado polas centrais térmicas de gas fósil e carbón, aumentou as súas emisións en case 900.000 toneladas (+45%), nun ano marcado polo descenso da xeración renovábel por causa da seca e do estancamento na instalación de nova potencia renovábel. Supuxeron case a metade das emisións suxeitas ao RCDE en Galicia.
As emisións de gases causantes de cambio climático da maior industria enerxética galega, a refinaría de petróleo de Repsol na Coruña, medraron o 31% con respecto ao ano anterior, rozando o millón de toneladas. O refino de petróleo é o sector abranguido polo RCDE en Galicia con maiores emisións despois da produción eléctrica.
Pola contra, as emisións da industria siderúrxica e metalúrxica descenderon conxuntamente un 30%, para o que resultou decisivo a suba do prezo da enerxía.
A forte diminución das emisións do sector do aluminio debeuse á parada da planta de aluminio de Alcoa en San Cibrao. Canto ao recorte das emisións na fabricación de aceiro e ferroaleacións, é atribuíbel á baixada da actividade das fábricas de Ferroatlántica en Sabón (parada en 2022 desde xuño) e de Xeal en Dumbría e Cee.
Tamén a alza do prezo da enerxía influíu na redución do 20% das emisións das instalacións de combustión e das centrais de coxeración en sectores industriais non contemplados especificamente no RCDE.
TOP 10 de grandes emisores
Os dez maiores emisores foron responsábeis conxuntamente de máis do 80% das emisións industriais afectadas polo RCDE.
Encabezan a listaxe de grandes emisores catro industrias enerxéticas: a central de ciclo combinado (gas fósil) de Endesa nas Pontes, a refinaría de petróleo de Repsol na Coruña, a central de carbón de Endesa nas Pontes e a central de ciclo combinado (gas fósil) de Naturgy en Sabón (Arteixo).
TOP 10 GRANDES EMISORES
2021
2022
Central de ciclo combinado (gas fósil) das Pontes
802.210
1.225.482
Refinaría da Coruña
759.603
995.764
Central de carbón das Pontes
520.748
930.291
Central de ciclo combinado (gas fósil) de Sabón (Arteixo)
641.675
699.593
Planta de alúmina de San Cibrao (Cervo)
646.733
566.384
Planta de produción de hidróxeno de Meicende (Arteixo)
168.196
195.051
Fábrica de bioetanol de Teixeiro (Curtis)
143.301
127.710
Industrias del Tablero, S.A. (Intasa) (San Sadurniño)
A proposta da Estratexia Galega de Mobilidade (EGM) da Xunta pretende reducir tan só nun 10% as emisións de gases de efecto invernadoiro (GEI) do transporte nunha década crucial para evitarmos un quecemento global superior a 1,5 ⁰C. O OGACLI presentou alegacións á EGM durante o período de consulta pública.
Para cumprirmos o Acordo de París, a EGM debería aspirar a lograr emisións cero en 2040, en lugar de en 2050, o que implicaría un recorte moito maior das emisións de gases de invernadoiro nesta década. A xuízo do Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI), as emisións en 2030 xa deberían ser un 50% inferiores ás de 2019.
O transporte é chave no combate ás crises climática e enerxética
Segundo os datos oficiais máis recentes divulgados, o transporte de persoas e mercadorías é a maior fonte de gases causantes de cambio climático en Galicia, representando o 22,5% das emisións totais (2020). O transporte é o sector no que máis creceron as emisións desde 1990, ano de inicio da serie oficial de datos.
O transporte depende nun 94% de produtos petrolíferos e acapara un terzo da enerxía consumida en Galicia(2020). Demanda máis enerxía que a suma de fogares e servizos.
Débil aposta da EGM pola sustentabilidade ecolóxica
A descarbonización do transporte é o desafío climático máis complicado e require dun forte compromiso de todos os poderes públicos e da cidadanía.
Coa versión actual da EGM, a Xunta renuncia a facer a súa parte ao apostar por un modelo de mobilidade que non procura nin unha redución forte da necesidade de desprazamentos e das súas distancias, nin un cambio modal masivo cara aos modos de transporte sustentábeis, nin unha electrificación acelerada baseada en enerxías renovábeis.
Segundo a EGM, en 2040 estabilizaríase o volume total anual de desprazamentos por estrada e o acceso de vehículos ás sete principais cidades diminuiría un 10%, sempre con respecto a 1990. Para 2030 non se explicitan obxectivos.
En relación á electrificación do parque de vehículos non se formula ningunha meta.
Alegacións
O OGACLI presentou diversas alegacións á proposta de EGM sometida a consulta pública que incrementarían a súa cativa ambición climática. Entre elas salientamos as seguintes:
A garantía dunha auténtica planificación coordenada do transporte nas áreas metropolitanas integrada coa territorial e restritiva co uso do coche.
A consideración da fiscalidade verde e da educación ambiental como ferramentas fundamentais para o logro dunha mobilidade sustentábel.
A non ampliación da rede autonómica de estradas de altas prestacións.
O mantemento dos descontos no transporte en autobús.
A implicación da Xunta, a través de empresas públicas, na promoción do transporte ferroviario e de ría e da mobilidade compartida (carsharing,…)
Unha aposta decidida por unha rápida electrificación do transporte.
O Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI) presenta o Día da Depredación Enerxética, un concepto que pretende visualizar a enorme dependencia da sociedade galega de enerxía fósil, importada sobre todo do Sur global, e cuxo uso é a principal fonte de gases causantes de crise climática.
O OGACLI define o Día da Depredación Enerxética como o día do ano no que a demanda de recursos enerxéticos en Galicia iguala a produción de recursos enerxéticos autóctonos, case todos de orixe renovábel (auga, vento e biomasa principalmente). A partir dese día, a vida social e económica do país paralizaríase totalmente de non ser pola importación masiva de enerxía fósil (petróleo, carbón e gas), procedente maioritariamente do Sur global.
O informe “Día da Depredación Enerxética (2010-2020)” calcula en que día aconteceu para cada ano do período 2010-2020. Emprega para iso a información oficial sobre o uso de enerxía primaria, isto é, sobre os recursos enerxéticos a partir dos que se obtén a enerxía dispoñíbel para o consumo (combustíbeis, calor, electricidade) (2).
Máis de nove meses do ano dependendo de enerxía fósil importada
Os recursos enerxéticos renovábeis galegos obxecto de aproveitamento acabáronse nalgún día de marzo na maioría dos anos comprendidos entre 2010 e 2020 e en dous deles xa a finais de febreiro. Nos máis de nove meses que aínda faltaban para completar o ano o funcionamento da sociedade galega dependeu totalmente de enerxía fósil importada.
Dado que 2019 é o ano máis recente con datos, excluído o anómalo 2020 marcado pola COVID-19, podemos supor que en 2023 o Día da Depredación Enerxética acontece o 14 de marzo ou algún día próximo.
Ano
Día da Depredación Enerxética
2010
17 de marzo
2011
9 de marzo
2012
28 de febreiro
2013
21 de marzo
2014
24 de marzo
2015
6 de marzo
2016
11 de marzo
2017
23 de febreiro
2018
9 de marzo
2019
14 de marzo
2020
31 de marzo
Non se observou unha tendencia ao atraso do Día da Depredación Enerxética durante a década pasada (2010-2019). Iso é reflexo, por un lado, da estabilización no uso total de enerxía e, polo outro, do estancamento no aproveitamento de recursos enerxéticos renovábeis propios.
A enerxía galega renovábel só representou o 19% da usada en Galicia na década de 2010
A enerxía galega renovábel só achegou un 19% de toda a usada en Galicia entre 2010 e 2019. Este é un indicador moito máis relevante sobre a transición enerxética e a acción climática que a porcentaxe de orixe renovábel da produción eléctrica, referido a un aspecto parcial da realidade enerxética.
Galicia importou 114 millóns de toneladas de combustíbeis fósiles no período 2010-2020, maioritariamente extraídos no Sur global á custa de elevados danos socioambientais.
Indonesia subministrou un 85% do carbón importado para as centrais de Meirama e As Pontes. México, Libia e Alxeria forneceron un 60% do petróleo e os seus derivados. Nixeria, Trindade e Tobago e Perú achegaron conxuntamente un 70% de todo o gas fósil.
Combustíbel
Toneladas
Principais estados de orixe
Petróleo e derivados
64.084.279
México (32,2%), Libia (16,3%), Alxeria (8,6%), Rusia (7,4%), Estados Unidos (5,4%), Reino Unido (5%).
Carbón
41.777.787
Indonesia (84,6%), Rusia (7,6%), Colombia (2,6%).
Gas fósil
8.396.790
Nixeria (39,3%), Trindade e Tobago (20,1%), Perú (12,3%), Rusia (8,5%), Qatar (7,7%), Alxeria (4,8%).
Fonte: OGACLI a partir de DataComex do Ministerio de Industria, Comercio e Turismo.
Cómpre salientar tamén o papel de Rusia como fornecedor de enerxía fósil a Galicia. Entre 2010 e 2020 Rusia foi o cuarto subministrador de petróleo e derivados, o segundo de carbón e o terceiro de gas fósil.
Urxe atrasarmos o Día da Depredación Enerxética
Atrasarmos rápida e progresivamente o Día da Depredación Enerxética implica diminuírmos á vez a dependencia enerxética, as emisións de gases causantes da crise climática e a exportación ao Sur global dos impactos socioambientais asociados á nosa demanda de recursos enerxéticos.
Para que o Día da Depredación Enerxética sexa cada vez máis serodio é necesario actuar de forma simultánea e decidida en tres grandes frontes: o fin rápido e planificado do sector enerxético fósil (refinaría, regasificadora, centrais de ciclo combinado a gas fósil), o decrecemento do consumo enerxético galego e o desenvolvemento responsábel das enerxías renovábeis eléctricas e térmicas a todas as escalas.
A Axenda enerxética de Galicia 2030 é a folla de ruta da Xunta en materia de enerxía para a presente década. Atrasa a neutralidade climática de 2040 a 2050 e non procura unha redución das emisións de gases de invernadoiro dun 65% en 2030, con respecto a 1990. Prevé unha redución insuficiente do consumo enerxético e un crecemento moderado das enerxías renovábeis.
Talvez porque non se trata dun verdadeiro plan enerxético, a Axenda enerxética de Galicia 2030 presenta importantes lagoas e non foi obxecto dunha avaliación ambiental estratéxica.
O seu texto completo nin tan sequera foi divulgado publicamente logo da súa aprobación pola Xunta en xuño de 2022. O Observatorio Galego da Acción Climática (OGACLI) obtívoo só grazas á intervención da Valedora do Pobo. Despois de “ameazar” con publicalo na nosa páxina web a Xunta colgou na páxina web do Instituto Enerxético de Galicia (INEGA) Axenda enerxética de Galicia 2030 o 3 de febreiro de 2023.
O OGACLI elaborou o documento Axenda enerxética de Galicia 2030: unha folla de ruta incompleta cara a unha Galicia gris, no que se analizan algúns aspectos da Axenda relevantes desde a perspectiva do combate á emerxencia climática.
Insuficiente ambición climática
A Axenda enerxética de Galicia 2030 atrasa a neutralidade climática de 2040 a 2050 e non procura unha redución das emisións de gases de invernadoiro dun 65% en 2030, con respecto a 1990, polo que non está en liña coa meta máis ambiciosa do Acordo de París, que é evitar un quecemento global superior a 1,5⁰C.
Ademais, a Axenda nin precisa o mix enerxético (máis alá do eléctrico) nin estima as emisións de gases de invernadoiro asociadas a ese mix, nin para 2030, nin para 2050 e, por suposto, tampouco para anos intermedios.
Polo tanto, a Axenda non precisa a súa achega á redución das emisións totais de Galicia, o que alimenta aínda máis a confusión e desinformación existente a respecto do obxectivo da Xunta. O obxectivo da actual Estratexia de Cambio Climático e Enerxía 2050 para 2030 (-24,5% das emisións totais en relación a 1990) non coincide co apuntado na Axenda enerxética 2030 e en declaracións recentes da conselleira de Medio Ambiente, Ánxeles Vázquez (-55%).
A Axenda Enerxética 2030 debería incluír, aínda que fose só como posibilidade alternativa, un escenario enerxético aliñado coa prevención dun quecemento superior a 1,5 graos. Na imaxe mix enerxético de dous escenarios posíbeis para España que si o estarían.
Descenso suave do consumo de enerxía
A redución do consumo galego de enerxía primaria (non confundir con enerxía final) procurada pola Axenda Enerxética é de só o 19% en 2030, en comparación con 2019. Este recorte equivale á caída forzada en 2020 pola COVID-19.
A xuízo do OGACLI, a diminución do consumo debería aproximarse ao 40%, para o cal sería preciso un salto na electrificación da economía (parella á desfosilización da xeración eléctrica), a aceleración da rehabilitación enerxética de edificios, o decrecemento da mobilidade en coche e camión e melloras notábeis da eficiencia enerxética nos sectores produtivos.
Ademais, para recortarmos as emisións de gases de invernadoiro en Galicia non só é necesario diminuír o consumo galego de enerxía primaria senón tamén o uso de enerxía primaria en territorio galego, que é moi superior. Iso pasa pola redución da actividade, até o seu peche ou transformación, da potente industria enerxética fósil asentada en Galicia, sobre cuxo futuro a Axenda apenas se pronuncia, aínda que é evidente a aposta do Goberno galego por alongar todo o posíbel a súa vida, como xa tentou coas centrais de carbón de Meirama e As Pontes.
Moderado crecemento das enerxías renovábeis
A Axenda confórmase cun crecemento moderado da cota de renovábeis no consumo de enerxía final, que acadaría o 58% en 2030, 19 puntos máis que en 2019.
Canto á participación das enerxías renovábeis no uso de enerxía primaria, que en 2019 foi tan só do 21,5%, a Xunta non fixou ningún obxectivo.
Para lograr un aumento ambicioso da participación das enerxías renovábeis cómpre, por un lado, reducir fortemente a actividade do sector enerxético fósil e o consumo galego de enerxía e, por outro lado, intensificar o crecemento das renovábeis térmicas diferentes da biomasa (solar térmica, aerotermia, xeotermia) e das renovábeis eléctricas diferentes da eólica terrestre, nomeadamente da solar na modalidade de autoconsumo.
A aposta da Xunta pola biomasa, enerxía renovábel pero emisora de dióxido de carbono (CO2), segue a ser excesiva para a xeración de calor.
Canto á eólica terrestre, a duplicación da potencia eólica terrestre instalada, de 3.878 a 7.700 MW, pode considerarse suficiente. Porén, este crecemento será problemático se non se acompaña de cambios na regulación e na planificación eólicas que aminoren os custos socioambientais asociados, o que a Axenda non prevé.
O aumento previsto da potencia hidráulica débese a novas centrais hidráulicas de bombeo necesarias para aumentar o almacenamento, non a novos encoros.
A desfosilización da xeración eléctrica, unida ao incremento da produción eléctrica renovábel e da electrificación do consumo de enerxía final, estancado nun 25% nos últimos anos, impulsaría a descarbonización de Galicia.
A redución das emisións galegas de gases causantes de cambio climático veríase prexudicada por un escaso avance da electrificación e/ou pola exportación de electricidade renovábel, ben directamente ou ben a través da súa transformación en hidróxeno verde.
É preocupante que a Axenda non estableza ningún obxectivo de electrificación, non informe sobre o saldo previsto de intercambios de electricidade e contemple unha produción máxima de hidróxeno verde en 2030 que acapararía un 30% do aumento da electricidade renovábel (fundamentalmente eólica) previsto entre 2020 e 2030.
Transición xusta
A Axenda Enerxética de Galicia 2030 descoida aspectos fundamentais para unha transición enerxética ecosocial. Por exemplo, non amosa un compromiso forte co autoconsumo e a creación de comunidades enerxéticas e ignora a educación ambiental como ferramenta estratéxica para conseguir o cambio social que require unha transición enerxética sustentábel a longo prazo.
Tampouco contempla a participación de capital público no desenvolvemento renovábel como forma de aceleralo e democratizalo. E non cuestiona a presenza destacada da Xunta no accionariado da gasística Reganosa.
A xeración eléctrica renovábel baixou o 19% en 2022 con respecto ao ano anterior, mentres a fósil medrou o 26%. Como consecuencia, medraron notabelmente as emisións de gases causantes de cambio climático asociadas á produción de electricidade en Galicia, atinxindo uns 3,5 millóns de toneladas.
Seca e estancamento das renovábeis
A seca e o estancamento da potencia eléctrica renovábel instalada explican o importante descenso da xeración renovábel en 2022.
A produción renovábel só representou o 64% da total, afastándose do obxectivo do 100% que cumpriría acadar en 2030 para lograrmos reducións ambiciosas das emisións de gases de invernadoiro durante esta década.
Táboa. Produción eléctrica galega
2021
2022
Fontes
MWh
% total
MWh
% total
Hidráulica
7.691.730
31,8
4.136.900
18,5
Eólica
9.560.091
39,5
9.719.900
43,4
Solar fotovoltaica
22.329
0,1
22.100
0,1
Biomasa e biogás
539.657
2,2
482.300
2,2
Xeración renovábel
17.813.807
73,6
14.361.200
64,1
Turbinación bombeo
29.633
0,1
117.100
0,5
Ciclos combinados (gas fósil)
3.694.929
15,3
5.062.100
22,6
Carbón
458.939
1,9
859.300
3,8
Coxeración (gas fósil, gasóleo, fuel)
1.883.261
7,8
1.689.100
7,5
Residuos
331.711
1,4
326.800
1,5
Xeración non renovábel
6.398.472
26,4
8.054.400
35,9
Total
24.212.279
100
22.415.600
100
Fontes: Red Data e app redOS de Rede Eléctrica de España (REE). Notas: Os datos para 2022 son provisionais. Todos os residuos inclúense na produción non renovábel, a diferenza do criterio usado por REE.
A diminución na xeración renovábel debeuse moi principalmente á baixada do 46% na contribución dos encoros. A produción mensual hidráulica foi moi inferior á media dos cinco anos anteriores, agás en novembro e decembro, en que foi similar.
Como acontece nos anos secos, os parques eólicos evitaron unha caída moi drástica da produción renovábel. A xeración eólica non só se mantivo senón que creceu, máis só un 2%, en liña co cativo aumento da potencia instalada.
A biomasa, unha renovábel contaminante e con pouco peso, baixou a súa produción un 11%. Canto á solar, a súa achega á rede eléctrica segue a ser moi residual, supondo tan só o 0,1% do total.
Dispárase a queima de carbón e gas fósil
O descenso das renovábeis foi compensado parcialmente polo carbón e, sobre todo, polo gas fósil.
A suma da produción das centrais de ciclo combinado a gas fósil das Pontes e Sabón igualou o seu máximo histórico (2008), converténdose na segunda fonte en 2022, ficando só atrás da eólica.
Forte aumento das emisións de gases causantes de cambio climático
A forte repunta na queima de enerxía fósil provocou un incremento considerábel das emisións de gases de invernadoiro da produción eléctrica, interrompendo a traxectoria de descenso iniciada en 2018.
Segundo unha primeira estimación do OGACLI aproximaríanse ás 3,5 millóns de toneladas, o que suporía un aumento de arredor do 30% con respecto a 2021
Trátase dun importante paso atrás na descarbonización da xeración de electricidade que, malia ter diminuído moito as súas emisións no que levamos de século por causa do desenvolvemento renovábel e da caída no uso do carbón, segue a ser unha das maiores fontes de gases causantes de cambio climático no noso país.
A desfosilización total da xeración eléctrica é estratéxica para a descarbonización do conxunto da economía, mediante o aumento da súa electrificación.
Descenso da demanda e das exportacións
As emisións de gases causantes de cambio climático da nosa produción eléctrica terían aumentado ben máis en 2022 de non ser polo forte descenso tanto da demanda interna galega como das exportacións de electricidade ao resto da Península Ibérica.
Cos datos dispoñíbeis polo de agora, que abranguen os nove primeiros meses do ano, constátase unha diminución da demanda do 20% con respecto ao mesmo período de 2021. Semella causada sobre todo pola diminución do consumo industrial e, particularmente, pola paralización até 2024 da planta de aluminio de Alcoa en San Cibrao.
No que atinxe ao saldo exportador de electricidade, baixou un 18%, considerando tamén os nove primeiros meses.
A diminución de demanda e exportacións contribuíu a que no conxunto do ano se reducise a produción eléctrica nun 7% en relación a 2021.
A produción renovábel só superou a demanda interna, e escasamente, nos meses de xaneiro e marzo e, previsibelmente, tamén nos últimos tres meses do ano, neste caso con folgura. De non ser pola produción de electricidade fósil, Galicia tería sido deficitaria en enerxía eléctrica durante a maioría dos meses do pasado ano.
OGACLI 