As emisións territoriais de Gases de Efecto Invernadoiro (GEI) causantes de cambio climático ascenden en Galicia a 18.603.104 toneladas (2020) . Isto supón unha redución do 35,9 % en relación a 1990, principal ano de referencia das políticas climáticas, e do 48% en comparación con 2005.
O obxectivo da Xunta é lograr unha diminución do 55% en 2030, con respecto a 1990. Máis en liña coa meta de non superar os 1,5 graos de quecemento global estaría un de redución obxectivo de polo menos o 65%.
As emisións totais de GEI en Galicia atinxiron un teito en 2001-2007. A crise económica de 2008 e un ano excelente para a xeración renovábel (2010) levaron a unha queda das emisións en 2008-2010. Despois houbo unha repunta, para se manteren en niveis similares aos de 1990 en 2011-2018. O colapso na xeración eléctrica con carbón e a COVID-19 fixeron caer abruptamente as emisións en 2019-2020, ano máis recente con datos oficiais.
A evolución das emisións de GEI por sectores ten sido desigual. Mentres aumentaron notabelmente as asociadas ao consumo de enerxía fósil no transporte e noutros sectores, así como as da produción agrogandeira, diminuíron as industriais e, nomeadamente, as do sector enerxético (centrais térmicas, refinaría,…), responsábel do groso da baixada das emisións totais entre 1990 e 2020.
O uso de enerxía primaria, o volume total e o reparto por fontes, é determinante na evolución das emisións de GEI. Neste sentido, cómpre suliñar que o 70,7% das emisións territoriais galegas proceden da transformación e o consumo de enerxía fósil (2020).
A elevación da ambición climática en Galicia require de obxectivos maiores en materia de redución da demanda enerxética e de desenvolvemento das renovábeis eléctricas e térmicas. Tamén cómpre planificar o peche da aínda potente industria enerxética fósil.
O petróleo é o recurso enerxético máis usado en Galicia, a pesar de que en 2020 a demanda caeu abruptamente pola crise socioeconómica derivada da COVID-19. Pola contra, o descenso no uso do carbón a partir de 2019 ten carácter estrutural, pois débese á falta de competitividade das centrais eléctricas de carbón de Meirama e As Pontes. A primeira cesou cesou a produción en 2020 e a segunda só se mantén operativa parcialmente.
En 2019, o gas fósil pasou a ser a segunda fonte de enerxía, substituíndo parcialmente o carbón na xeración eléctrica.
Case as tres cuartas partes da enerxía primaria usada pola nosa economía é de orixe fósil. Dado que toda ela procede do estranxeiro, iso implica unha forte dependencia enerxética externa.
A enerxía primaria é transformada polo sector enerxético en enerxía dispoñíbel para o consumo final (combustíbeis, electricidade, calor). O consumo de enerxía final atinxiu o pico a finais da primeira década do presente século. E en 2013-2019 estabilizouse nuns 6 millóns de toneladas equivalentes de petróleo (tep).
A crise xerada pola COVID-19 fixo que o consumo galego de enerxía final baixase a 5,3 millóns de tep en 2020, igualando practicamente o insuficiente obxectivo de redución procurado para 2030.
O consumo galego de enerxía final, acaparado maiormente polo transporte e os sectores produtivos, é atendido sobre todo por combustíbeis fósiles. Canto aos usos directos, mentres nos últimos anos descendeu o seu emprego no transporte e noutros sectores, estabilizouse na xeración de calor, nun contexto de lento crecemento das renovábeis térmicas e de estancamento da electrificación da economía.
Ademais de considerar os usos directos, cómpre non esquecermos que, de combustíbeis fósiles (derivados do petróleo e gas fósil), provén a maior parte da calor recuperada nas centrais de coxeración de diversas industrias, cuxa achega ao consumo de enerxía final ficou bastante estábel en 2007-2019.
As centrais de coxeración, xunto coas centrais de gas fósil (ciclos combinados) e carbón, tamén subministran unha parte da electricidade consumida no noso país. Durante a década de 2010 estabilizouse o consumo de electricidade, até o seu descenso en 2019 e 2020, provocado pola crise da industria electrointensiva e a COVID-19.
Para avaliaren en que medida as enerxías renovábeis poderían cubrir o consumo de enerxía final dun territorio, as institucións utilizan a metodoloxía definida na Directiva 2009/28/CE. A cota de renovábeis no consumo de enerxía final saltou en Galicia ao 46% en 2020, debido á redución do consumo total de enerxía por causa da COVID-19, despois de se ter estabilizado na franxa do 35-40% en 2010-2019. O obxectivo da Xunta para 2030 é chegar ao 58%.
É preciso salientar que, sen a achega da biomasa, os biocarburantes e os residuos renovábeis (orgánicos), que son fontes emisoras de dióxido de carbono (CO2), a cota de renovábeis en 2020 baixaría ao 31% (2020).
A electricidade só representa hoxe aproximadamente unha cuarta parte da enerxía final, tanto da producida como da consumida na nosa terra. Porén, adoita monopolizar o debate sobre a cuestión enerxética.
Malia a desaceleración na expansión das renovábeis eléctricas durante a pasada década, a porcentaxe da produción eléctrica de orixe renovábel (sen incluír os residuos) saltou do 40% en 2017 (ano marcado pola seca) a case o 75% en 2020-2021, principalmente pola caída da produción derivada do colapso da xeración con carbón. En 2022 baixou ao 64% debido á seca e ao cativo crecemento da potencia renovábel.
Semella factíbel atinxir un sistema eléctrico galego practicamente 100% renovábel en 2030 mais o obxectivo da Xunta non vai alén do 84,8% (incluíndo residuos). Na actualidade un 30% da capacidade de produción eléctrica instalada en Galicia aínda é fósil.
A redución da demanda e a ausencia de seca posibilitaron que en 2020 e 2021, por primeira vez en décadas, a xeración renovábel superase un pouco a demanda eléctrica galega no balanzo anual. Isto non significa, nin moito menos, que Galicia fose autosuficiente con renovábeis durante todas as horas, días e meses deses anos. Para iso, tería sido necesaria unha capacidade de almacenamento moito maior.
Galicia importa e exporta electricidade, aínda que o saldo anual de intercambios é claramente exportador cara ao resto da Península Ibérica. O saldo exportador tende a diminuír, tanto en termos absolutos como relativos. En 2019-2021 ascendeu a 6.000-7.000 xigavatios hora (GWh), representando o 24-28% da xeración total.
(Actualización: xaneiro de 2023)
OGACLI 